Weergaven: 2
Klimaatverandering bedreigt onze honingbijen – en daarmee ook ons voedsel
Honingbijen zijn onmisbaar voor onze voedselproductie en biodiversiteit. Ze bestuiven wereldwijd het merendeel van onze landbouwgewassen en zorgen zo voor hogere opbrengsten én betere kwaliteit. Maar nieuw wetenschappelijk onderzoek, gepubliceerd in de Asian Journal of Environment & Ecology door Rabeena et al. (2025), toont aan dat klimaatverandering een ernstige bedreiging vormt voor deze belangrijke bestuivers.
📄 Lees de volledige studie hier:
The Warming Threat: Climate Change is Devastating Honeybee Populations (PDF)
De impact van een warmer klimaat
De onderzoekers waarschuwen dat hogere temperaturen, veranderende neerslagpatronen en extreme weersomstandigheden wereldwijd bijenpopulaties uit balans brengen. Ze benoemen vijf grote manieren waarop klimaatverandering honingbijen én wilde bijen bedreigt::
- Veranderde bloemengeuren – Planten onder klimaatstress produceren andere geuren, waardoor bijen hun voedselbronnen moeilijker herkennen.
- Mismatch in timing – Bloemen bloeien eerder of later, terwijl bijen hun levenscyclus niet altijd op tijd kunnen aanpassen. Dit veroorzaakt voedseltekorten.
- Habitatverlies – In Noord-Amerika en Europa hebben bijen hun leefgebied met honderden kilometers zien krimpen. Niet alle soorten kunnen zich aanpassen.
- Meer ziekten en plagen – Warmer weer bevordert de verspreiding van pathogenen zoals Nosema en virussen, en vergroot de actieradius van de varroamijt.
- Bedreiging van wilde bijen – Soorten met een beperkte verspreiding lopen extra risico op uitsterven.
1. Veranderde bloemengeuren
Bijen vinden bloemen niet alleen op kleur, maar ook op geur. Elke plantensoort heeft een uniek geurprofiel dat bijen in hun geheugen opslaan om efficiënter nectar en stuifmeel te vinden. Door hittegolven, droogte of andere stressfactoren veranderen planten deze geurprofielen. Ze produceren dan andere vluchtige stoffen waardoor de herkenbare geur verdwijnt. Gevolg: bijen vliegen vaker verkeerd, vinden minder voedsel en raken verzwakt, wat uiteindelijk kan leiden tot bijensterfte.
2. Mismatch in timing
In een gezond ecosysteem komen bloemen en bijen tegelijk “op gang”: bloemen bloeien precies wanneer bijen uit winterslaap of winterrust komen. Door klimaatverandering schuiven deze seizoensmomenten uit elkaar. Bloemen kunnen eerder bloeien, terwijl bijen nog niet actief zijn, of omgekeerd. Dat zorgt voor een gebrek aan nectar op bepaalde momenten. Zo’n timing-mismatch leidt tot minder bestuiving, lagere zaadproductie en minder voedsel voor bijen én andere dieren.
3. Habitatverlies
Stijgende temperaturen en extremer weer dwingen bijen hun leefgebied te verplaatsen. Onderzoekers zien in Noord-Amerika en Europa een terugtrekking van gemiddeld 300 kilometer naar koelere gebieden. Maar geschikte nestplekken en drachtplanten zijn daar niet altijd aanwezig. Vooral soorten die minder mobiel zijn, zoals bepaalde hommels, lopen het risico geen leefgebied meer te vinden. Stormen en natuurbranden, die door klimaatverandering vaker en heviger voorkomen, vernietigen bovendien bestaande nesten in één klap.
4. Meer ziekten en plagen
Warmere omstandigheden verlengen de levensduur van ziekteverwekkers en vergroten hun verspreidingsgebied. Parasieten zoals de varroamijt kunnen nu overleven in gebieden waar het vroeger te koud was. Ook schimmels (zoals Nosema) en virussen (zoals het Deformed Wing Virus) verspreiden zich sneller. Bijen die door voedseltekort of hitte al verzwakt zijn, worden hierdoor extra vatbaar, wat kan leiden tot hoge sterftecijfers en volledige kolonies die instorten.
5. Bedreiging van wilde bijen
Niet alleen honingbijen lijden onder klimaatverandering – ook wilde bijen staan zwaar onder druk. Veel van deze soorten hebben een kleiner verspreidingsgebied en een specifieke voedsel- of nestbehoefte. Ze kunnen zich minder goed aanpassen aan snelle veranderingen in klimaat of landschap, waardoor hun uitstervingsrisico stijgt. Het verlies van wilde bijen betekent ook verlies aan bestuivingsdiversiteit en -kwaliteit.
Wilde bijen én honingbijen – samen onmisbaar
Het onderzoek benadrukt dat niet alleen honingbijen, maar ook wilde bijen (zoals hommels, metselbijen en bladsnijders) een cruciale rol spelen in de bestuiving van zowel landbouwgewassen als wilde planten.
In sommige gevallen blijken wilde bijen zelfs efficiënter te zijn dan honingbijen. Ze bezoeken bloemen op andere momenten van de dag, werken onder koelere of nattere omstandigheden en gebruiken technieken zoals buzz pollination (trillen van bloemen om stuifmeel los te maken), wat honingbijen niet kunnen.
Door de achteruitgang van gezonde honingbijenvolken in de afgelopen vijftig jaar zijn wilde bijen wereldwijd steeds belangrijker geworden voor onze voedselproductie. Helaas kampen ook zij met dezelfde bedreigingen: habitatverlies, pesticiden, klimaatverandering en ziektedruk.
Het beschermen van bijen betekent dus beide groepen beschermen – honingbijen én hun wilde familieleden – want samen zorgen ze voor de diversiteit en stabiliteit van ons voedselsysteem.
Oplossingen en hoopvolle signalen
Het onderzoek geeft aan dat honingbijen dankzij hun genetische variatie en aanpassingsvermogen in sommige gevallen mee kunnen evolueren met veranderende omstandigheden. Maar daarvoor zijn gerichte acties nodig:
1. Bijenlandschappen herstellen
Het creëren van bloemrijke akkerranden, hagen en zones met inheemse planten zorgt voor continu voedselaanbod doorheen het seizoen. Niet alleen honingbijen, maar ook wilde bijen en andere bestuivers profiteren hiervan. Planten die verspreid in tijd bloeien – van vroeg in het voorjaar tot laat in de herfst – voorkomen dat er “gaten” in het voedselaanbod ontstaan. Ook hagen en bosranden bieden beschutting tegen wind en extreme hitte.
2. Gebruik van pesticiden beperken
Veel pesticiden hebben een directe of indirecte impact op bijen, bijvoorbeeld door het aantasten van hun zenuwstelsel of het verzwakken van hun immuunsysteem. Het gebruik van selectieve, minder schadelijke middelen, gecombineerd met geïntegreerde plaagbestrijding (IPM), kan de risico’s aanzienlijk verkleinen. Boeren en tuineigenaars kunnen bovendien kiezen voor biologische alternatieven of het gebruik van pesticiden beperken tot momenten waarop bijen niet actief vliegen.
3. Nestgelegenheid creëren
Bijen hebben meer nodig dan alleen bloemen: ze hebben ook veilige plekken nodig om te nestelen en te overwinteren. Voor honingbijen betekent dit gezonde en goed beheerde kasten, voor wilde bijen onder andere kale zonnige grond, holle stengels en bijenhotels. Laat ook eens een hoekje van de tuin of het veld “rommelig” liggen – met dood hout, steilrandjes of oude muren – zodat solitaire bijen daar kunnen nestelen.
4. Klimaatresistente drachtplanten aanplanten
Sommige plantensoorten zijn beter bestand tegen droogte, hitte of hevige regenval. Door deze klimaatresistente soorten in te zetten, blijft er voedsel beschikbaar, zelfs in extreme weersomstandigheden. Voorbeelden zijn klaver, luzerne, zonnebloemen en bepaalde inheemse kruiden. Lokale ecologische adviesdiensten kunnen helpen bij de selectie van soorten die passen bij de bodem en het microklimaat.
5. Onderzoek en monitoring versterken
Vroegtijdige opsporing van ziekten, plagen en voedseltekorten kan grote verliezen voorkomen. Door bijenpopulaties te monitoren en data te delen met onderzoekers, krijgen we beter inzicht in trends en dreigingen. Samenwerkingen tussen imkers, wetenschappers en overheden maken het mogelijk om sneller in te grijpen, nieuwe ziektebestendige bijenlijnen te ontwikkelen en beheerstrategieën aan te passen aan de realiteit van het veranderende klimaat.
Wat jij kan doen voor de bijen?
Klimaatverandering zet onze bijen onder druk – maar jij kan helpen!
In je tuin of buurt:
🌼 Plant bijvriendelijke bloemen en struiken die het hele jaar door bloeien
🚫 Vermijd pesticiden en kies voor natuurlijke alternatieven
🏡 Zorg voor nestplekken: laat een stukje wilde grond of plaats een bijenhotel
💧 Voorzie ondiepe waterbakjes met steentjes waar bijen veilig kunnen drinken
Samen maken we het verschil – elke bloem, elke veilige plek en elke bewuste keuze telt. Zo houden we onze bijen gezond, ons ecosysteem sterk en onze borden gevuld.
🐝 Doe mee en laat de bijen zoemen!
De voordracht over de impact van klimaatverandering op bijen is terug te bekijken op ons lesplatform.