Bijensterfte in Vlaanderen: oorzaken en oplossingen voor wintersterfte van 2023

Bijensterfte 2023 in Vlaanderen

In Vlaanderen stierven afgelopen winter 1 op 4 bijenvolken. Imkers die hun bijenvolken al jaren op dezelfde manier verzorgen worden plots geconfronteerd met dode bijenvolken. De oorzaken van de bijensterfte zijn complex en niet altijd eenvoudig te achterhalen. Alleszins is er nood aan nieuwe en moderne imkertechnieken om bijenvolken weerbaarder te maken tegen gewijzigde klimatologische omstandigheden, de verschraling van het Vlaamse landschap, de varroamijt en oprukkende predatoren zoals de Aziatische hoornaar.

De wintersterfte ligt dus opnieuw erg hoog en is groter dan de afgelopen jaren. Minder bijenvolken overleefden de winter en dat betekent vooral in het voorjaar een probleem voor natuur en landbouw in onze regio. Bijen zijn de belangrijkste bestuivers van gewassen als fruit en groenten. Zowel wilde bijen, hommels als honingbijen gehouden door imkers dragen bij tot de bestuiving in natuur en landbouw. Individueel en op kleine oppervlakten zijn wilde bijen de efficiëntste bestuivers maar als groep in grote (fruit)boomgaarden en teelten als koolzaad zijn de honingbijen onmisbaar voor voldoende voedselopbrengst.

Een enquete gehouden bij Vlaamse imkers gaf als gemiddeld resultaat een bijensterfte van 23% voor Vlaanderen. Echter werden hierbij regionale verschillen vastgesteld met uitschieters tot 70% verlies van bijenvolken.

Bijensterfte in Nederland

Ook in Nederland is de wintersterfte groot. In enquetes uitgevoerd door imkers is zelfs sprake van een verlies van 1 op 3 bijenvoken. Nederlandse imkers hebben het over een massale bijensterfte. De krant Trouw.nl besteedde recent nog een heel artikel aan de massale bijensterfte van afgelopen winter.

Waarom sterven bijen in de winter?

De oorzaken van bijensterfte zijn complex, maar een droge zomer en een warme oktobermaand in de herfst van 2022 liggen aan de basis van de grote verliezen aan bijenvolken waarmee imkers momenteel geconfronteerd worden. Imkers verwijzen naar de fameuze verdwijnziekte bij honingbijen maar in de meeste gevallen blijkt een te felle varroa besmetting of een gebrek aan wintervoedsel de oorzaak van de verliezen.

De droogte in de zomer van 2022 leidde tot een beperkt voedselaanbod voor bijen. Planten produceerden minder nectar en bijen konden minder stuifmeel verzamelen. Vooral het gebrek aan stuifmeel in de zomer is nefast voor een bijenkolonie die zich voorbereidt op de winter. Bijen die pas geboren zijn hebben veel stuifmeel nodig om een sterk en goedgevuld vetlichaam op te bouwen. De inhoud van dit vetlichaam zetten ze om in melk (koninginnenbrij) waarmee ze de jonge larven voeden. Krijgen deze jonge bijen echter te weinig voedsel dan worden ze geboren met een verzwakt immuunsysteem en is de kans op overleving in de winter beperkt.

De warme oktobermaand was dan weer een trigger voor de bijenvolken om meer eitjes te leggen en meer larven te ontwikkelen. Deze larven werden gevoed door bijen die verzwakt waren door het beperkte stuifmeelaanbod in de zomer. De jonge bijen die hieruit geboren werden hadden weinig kans om de winter te overleven.

De warme herfst is een probleem voor de bijenvolken maar een groot plezier voor de varroamijten. Deze mijten vermenigvuldigen zich bij de larven in het gesloten broed van de bijenkolonie. Hoe langer dit broed aanwezig is, hoe groter de populatie aan varroamijten wordt en hoe sneller het bijenvolk in elkaar stuikt en verdwijnt.

Een verrijking van het drachtgebied met een groter aanbod van planten die veel stuifmeel produceren in de zomer en een efficiënte varroabehandelingen door de imker zijn dan ook de belangrijkste factoren om bijensterfte in de komende jaren te verminderen.

Ziektes als oorzaak van bijensterfte

Bepaalde ziekten en plagen kunnen de overleving van een bijenvolk bemoeilijken.Een darmparasiet zoals Nosema brengt schade toe aan een bijenvolk maar mits voldoende beschikbaarheid van stuifmeel kunnen de bijen zichzelf genezen van deze ziekte. Amerikaans vuilbroed is een ziekte veroorzaakt door een bacterie. Deze komt in onze regio zelden voor en ook hier zullen sterke en goed gevoede bijenvolken zich beter kunnen tegen verweren.

Ook virussen kunnen voor problemen zorgen en tot bijensterfte leiden. Het meest schadelijke virus bij honingbijen is het Deformed Wing Virus (DWV) dat voor vleugelverlamming van de bijen zorgt en wordt verspreid door varroamijten. Een goede varroabehandeling door de imker voorkomt dat deze ziekte uitbreekt in een bijenvolk. In veel gevallen ligt een infectie van het vleugelverlammingsvirus aan de basis van het verdwijnsyndroom.

Bijensterfte voorkomen

De imkers speelt een belangrijke rol in de overleving van de bijenvolken. Met goede imkertechnieken en een goede verzorging van de bijenvolken kan bijensterfte in de winter in veel gevallen voorkomen worden.

Imkers Neteland begeleidt imkers met een efficiënte imkermethode om bijenstefte te voorkomen. Met prachtige resultaten als gevolg. Zowel bij de ervaren als beginnende imkers die onze werkwijze volgen werd de afgelopen twee jaar geen verlies aan bijenvolken meer vastgesteld.

De belangrijkste remedie tegen wintersterfte is een goede varroabehandeling. Werken met een broedstop door het toepassen van een arrestraam aan het begin en het einde van de zomer is daarbij een van de meest doeltreffende methodes.

Ook vroeg en goed inwinteren en zorgen voor voldoende voedsel voor de bijen is uiterst belangrijk. Niet alleen de inwintering met wintervoer is daarbij belangrijk, ook de najaarsdracht en een aanbod van stuifmeel in de late zomermaanden is van groot belang.

Zomerbloeiers als stuifmeelbron voor bijen

Een bijenvolk heeft per jaar tot 50kg stuifmeel nodig om te kunnen overleven. Honingbijen verzamelen dit stuifmeel vooral op bloeiende bomen en grote velden met bloeiende bloemen.

De belangrijkste stuifmeel leveranciers voor bijen in het vroege voorjaar zijn:

• Hazelaars
• Mannelijke wilgenbomen
• Zoete kersen & sierkersen
• Appelbomen
• Esdoorn
• Wilde kastanjebomen
• Velden met paardebloemen

In het late voorjaar vinden bijen stuifmeel op deze drachtbomen:

• Valse Acacia
• Valse Christusdoorn
• Lindebomen
• Tamme kastanjebomen
• Bossen met bramen
• Velden met witte klaver

Na juli in de zomer en nazomer verschraalt het bloeiende landschap voor bijen. Voor imkers en iedereen die honingbijen wil helpen overleven is het van groot belang om bloeiende bomen en velden te voorzien die ook na juli in bloei komen. Hierbij zijn zowel inheemse als niet-inheemse boomsoorten van cruciaal belang voor de overleving van de bijenvolken in de winter:

• Gele zeepboom
• Honingboom
• Bijenboom
• Hibiscus
• Amandelwilg
• Wimperlinde
• Hoge muren begroeid met Wilde Wingerd
• Velden met witte klaver
• Plantsoenen met Dhalia’s
• Plantsoenen met prachtkaars (Gaura)
• Plantsoenen met Dropplant
• Plantsoenen met Asters
• Bloeiende klimop
• Velden met Phacelia
• Velden met Mosterdzaad

Wetenschappelijke studies naar de oorzaken van wintersterfte bij bijen.

In een heel recente studie wordt verwezen naar de temperatuur in de bijenkasten als belangrijke factor voor de overleving van bijenvolken in de winter. Hoe meer energie de bijen verbruiken om de temperatuur van het bijenvolk in de winter op peil te houden, hoe minder energie ze overhouden om hun immuunsysteem actief te houden waardoor ze vatbaarder zijn voor ziektes veroorzaakt door schimmels, bacteriën of virussen. Een goede isolatie van de bijenkast en warmtehuishouding in de winter zorgt dus voor gezondere bijen en meer overwinteringskansen voor het bijenvolk.

Overwintering van bijenvolken

De werksters van honingbijen vliegen vroeger in het voorjaar uit dan solitaire bijen of hommels. Dat komt omdat ze overwinteren als kolonie met zo’n 5000 à 10000 bijen. Al vroeg in het voorjaar beginnen de bijen te broeden en begint de kolonie zich te ontwikkelen. Zodra vroegbloeiende fruitbomen als kersen en abrikozen in bloei komen zijn de bijenvolken al sterk genoeg om voor een goede bestuiving te kunnen zorgen. Zeker in de laatste jaren waarbij de natuur vroeger op gang komt en fruitbloesems soms tot wel 3 weken eerder dan normaal verschijnen zijn sterk ontwikkelde bijenvolken van groot belang om voor een goede vruchtzetting te kunnen komen.

Een goede overwintering van bijenvolken is dus van groot belang en daarin rust ook een belangrijke taak van de Vlaamse imker.

Winterbijen

Jonge honingbijen voeden zich in de eerste dagen van hun leven met zo veel mogelijk eiwitten die ze halen uit het gefermenteerde stuifmeel dat de bijen verzameld en verwerkt hebben. We noemen dit ook wel het bijenbrood. Hiermee bouwen ze een goed gevuld eiwit-vetlichaam op. De pollen slaan ze in het vetlichaam op onder de vorm van vitellogenine. Bijen met een goed gevuld eiwit-vetlichaam zijn in staat een hele winter lang te overleven en in het voorjaar een nieuwe generatie jonge bijen groot te brengen. Deze vette bijen noemen we de winterbijen.

Wanneer echter door een gebrek aan stuifmeel het eiwit-vetlichaam van de honingbij niet goed kan ontwikkelen of als dit door een te grote varroabesmetting te fel wordt verzwakt zullen de bijen minder lang leven met een vroege wintersterfte van het hele bijenvolk tot gevolg.

Voordracht Erik Goris over de verdwijnziekte en bijensterfte

Woensdag 3 mei 2023 kan je bij Imkers Neteland in Grobbendonk een voordracht volgen over het befaamde verdwijnsyndroom bij honingbijen. Specialist ter zake, Erik Goris, brengt dan een heldere uitleg over het fenomeen van de verdwijnziekte. Hij geeft de mogelijke oorzaken aan en legt helder uit hoe we het plots verdwijnen van een bijenvolk kunnen voorkomen.

De voordracht is gratis te volgen en zowel leden als niet-leden zijn welkom.

Zelf bijenvolken verloren?

Heb je zelf bijenvolken verloren deze winter of werd je geconfronteerd met lege bijenkasten? Bij Imkers Neteland kan je terecht voor nieuwe bijenvolken en een goede begeleiding om sterfte van bijen in de komende jaren te vermijden. Meer info via info@imkersneteland.be of +32494575015